نقش علماء و فقهای ایرانی درترویج و گسترش مذاهب اسلامی در افریقیه

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی
چکیده
هم چنان که در شرق جهان اسلام اندیشمندان و فقهای بزرگ ایرانی در شکل گیری و رواج فرق و مذاهب گوناگون اسلامی دخالت داشتند، در غرب جهان اسلام و سرزمین افریقیه و مغرب از نسل مهاجران خراسانی آنجاT فقهای برجسته­ای رشد کرده و در استقرار و گسترش مذاهب اسلامی، به خصوص مذهب حنفی و مالکی اثرگذار بودند. در منابع و کتب تراجم و طبقات شرح آثار و اقدامات بسیاری از فقهای ایرانی آمده و اکثر اسامی آنها با پسوند «الفارسی» یاد شده است. در واقع این القاب نشان دهنده خواستگاه و ایرانی بودن آنان دارد که با دیگران متمایزاند. این جستار به دنبال تبیین نقش و جایگاه واقعی فقهای ایرانی در شکل دهی و ترویج مذاهب اسلامی در افریقیه و مغرب است. با تکیه بر منابع کتابخانه­ای و با رویکرد تاریخی و روش توصیفی تلاش خواهد شد تا سهم و تأثیر دانشمندان و علمای ایرانی در گسترش و رشد مذاهب اسلامی در مغرب اسلامی، به ویژه منطقه افریقیه روشن شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابن اثیر،عزالدین(1987)، الکامل فی تاریخ، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن أبار،محمد بن عبدالله(1985)، الحله السیراء، تحقیق حسین مونس، قاهره، دارالمعارف.
- ابن خطیب،لسان الدین(1973)، الاحاطه فی أخبارغرناطه، تحقیق محمد عبدالله عنان، قاهره، مکتبه الخانجی.
- ابن خلکان،احمد بن محمد(بی تا)، وفیات الاعیان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دارالثقافه.
-
ابن خنشی القیروانی،محمد بن حارث(1953)، قضاه قرطبه وعلماء افریقیه، تحقیق عزت العطار الحسینی، قاهره.
- ابن دباغ،عبدالرحمان وابن ناجی تنوخی(1968)، معالم الأیمان فی معرفه اهل قیروان، تحقیق ابراهیم شبوح،قاهره، مکتبه الخانجی.
- ابن رقیق،ابواسحاق ابراهیم بن قاسم(1990)، تاریخ افریقیه ومغرب، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
- ابن عاشور، محمد الفاضل(بی تا)، أعلام الفکرالاسلامی فی تاریخ المغرب العربی، تونس.
- ابن عبدالبر ، یوسف بن عبدالله(بی تا) ، الأنتفاءفی فضائل الثلاثه الأئمه الفقهاء، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن عذاری(1983)، البیان المغرب فی اخبار الأندلس، تحقیق کولان لیفی بروفنسال، بیروت.
- ابن فرحون،ابراهیم(1996)، الدیباج المذهب فی معرفه اعیان ع
لماء المذهب، تحقیق مأمون الجنان، بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ابن فرضی،عبدالله بن محمد(1997)، تاریخ علماءالأندلس، تحقیق عبدالرحمان السیوفی،بیروت، دارالکتاب العلمیه.
- ابن ماکولا،ابونصرعلی(1965)، الاکمال،حیدرآباد دکن، مطبعه مجلس دائره المعارف العثمانی.
- ابوالعرب تمیم،محمد بن احمد(1968)، طبقات علماءافریقیه وتونس،تحقیق علی شابی ونعیم الیافی، تونس، دارالتونسیه.
- همو(1988)،المحن، تحقیق یحیی وهیب الجبوری، بیروت ، دارالغرب الاسلامی.
- بل،الفرد(1987)، الفرق الاسلامی فی شمال الأفریقی، ترجمه عبدالرحمان بدوی، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
- التلتیسی،بشیر رمضان(2004)، الاتجاهات الثقافیه فی بلاد الغرب الاسلامی، بنغازی، دارالمدار الاسلامی.
- التیجانی،عبداله بن محمد(1981)، الرحله التیجانی، تحقیق حسن حسنی عبدالوهاب، تونس، دارالعربیه للکتاب.
- جولیان،شارل اندره(1985)،تاریخ افریقیا الشمالی، تعریب محمدالمزالی وبشیر سلامه، تونس، دارالتونسیه.
- حاج منوچهری( 1383)،«اسدبن فرات»، دایره امعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر موسوی بجنوردی، ج8، تهران.
- ذهبی،شمس الدین محمد بن احمد(بی‌تا)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والأعلام، تحقیق عبدالسلام التدمری، بیروت، دارالکتب العربی.
- همو(1997)، سیرأعلام النبلاء،م حب الدین عمرالعمروی، بیروت، دارالفکر.
- زیتون،محمد محمد(1978)، القیروان ودورها فی الحضاره الاسلامیه، قاهره، دارالمنار.
- سراج اندلسی،محمد(1985)، الحلل السندسیه فی الاخبار التونسیه، تحقیق محمد الحبیب الهیه، بیروت دارالغرب الاسلامی.
- شیرازی،ابواسحاق(1997)، طبقات الفقهاء، علی محمد عمر، قاهره، مکتبه الثقافیه الدینیه.
- صفدی،صلاح الدین خلیل بن ایبک((1962-1972)، الوافی بالوافیات، تحقیق فرانز شتاینر، فیسبادن.
- الطالبی،محمد(1968)،تراجم اغلبیه،تونس، المطبعه الرسمیه التونسیه.
- عبدالوهاب،حسن حسنی(1966-1972)، ورقات عن الحضاره العربیه بافریقیه وتونس، تونس، مکتبه المنار.
- عزتی، مهدی و چلونگر، محمدعلی (1400)، «حضور و جایگاه ایرانیان در تاریخ و تمدن سیسیل در دوره اسلامی»، فصلنامه فرهنگ و تمدن اسلامی، دوره 12،شماره 45،ص108-83.
- عودی،ستار(1385ش)، تاریخ دولت اغلبیان در افریقیه وصقلیه، تهران، امیر کبیر.
- قاضی عیاض،موسی بن عیاض(1981-1983)، ترتیب المدارک وتقریب المسالک بمعرفته اعلام مذهب مالک، تحقیق سعید احمد اعراب ودیگران، رباط، مطبعه المحمدیه.
- قرشی حنفی،محی الدین عبدالقادر بن ابی وفاء(1993)، الجواهره المضیه فی طبقات الحنفیه، قاهره، دارالهجرللطباعه.
- الکعاک،عثمان(1387ش)، روابط ایران و تونس در گذر زمان، ترجمه ستار عودی، تهران مرکزاسناد وتاریخ دیپلماسی.
- همو(1958)، مراکز الثقافه فی المغرب،قاهره، مهد الدراسات العربیه العلیه.
- المالکی،ابوعبدالله(1994)، ریاض النفوس، تحقیق بشیر البکوش، بیروت دارالغرب الاسلامی.
- محفوظ،محمد(1982-1986)، تراجم مولفین التونسیین، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
- مقدسی،ابوعبدالله(1987)، احسن التقاسیم فی معرفه الأقالیم، بیروت، دارالتراث العربی.
- مونس،حسین(1384ش)، تاریخ وتمدن مغرب، ترجمه حمیدرضا شیخی، تهران، سمت.