شش دهه منطقه گرایی اقتصادی ایران در آر سی دی و اکو: دستاوردها و ناکامی ها

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسنده
پژوهشگر ارشد مطالعات منطقه ای و بین الملل و نماینده دائم پیشین ایران در اکو
چکیده
سازمان همکاری اقتصادی (اکو)، حاصل اراده سیاسی سه کشور بنیانگذار آن برای همگرایی اقتصادی است که قبلاَ در نهاد سلف آن یعنی همکاری برای عمران منطقه‌ای (آرسی‌دی) تبلور یافته بود. تمایل ایران و دو کشور همسایه دیگر برای پرکردن خلاء همکاریهای منطقه‌ای گذشته، به احیای اکو در سال ۱۳۶۴ منجر شد. با فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال جمهوریهای مسلمان نشین آسیای مرکزی و قفقاز در سال 1371، امکان گسترش اکو فراهم شد. طی سالهای ۷۵-۱۳۷۲ اکو به تبیین زمینه‌ها و اولویت‌های همکاری و ایجاد نهادها و موسسات وابسته پرداخت و از سال 1385 وارد مرحله اجرایی کردن موافقتنامه ها و راهبردهای همکاری شد. هدف این پژوهش واکاوی فعالیت ها و اقدامات اکو و ارزیابی میزان تحقق آنها در طول سه دهه پس از گسترش سازمان و پاسخ به این پرسش است که آیا اکو توانسته است اهداف همگرایی منطقه ای را تحقق بخشد؟ نقش و تاثیر ایران در موفقیت ها و ناکامی های اکو چگونه بوده است؟ و آیا می توان به موفقیت این سازمان امیدوار بود؟ فرضیه پژوهش این است که اکو در مسیر اجرای توافقات و طرحهای همکاری منطقه ای موفقیت چندانی به دست نیاورده و فعالیت های آن تاثیر ملموسی بر توسعه و رفاه منطقه ای نداشته است و در این میان، ایران سهم بالایی در عدم تحق اهداف اکو داشته است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است و داده ها با رجوع به اسناد اکو و منابع آرشیوی- کتابخانه ای و تجربیات میدانی جمع آوری و تحلیل شده اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- امیدی، علی، منطقه گرایی در آسیا، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۸۸.
- پیشداد، سعید، همگرایی در سازمان اکو، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران،۱۳۸۳.
- دامن پاک جامی، مرتضی، دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ۱۳۸۸.
- دامن پاک جامی، مرتضی، دیپلماسی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران: روندها و تحولات، فرصت ها و چالش های پس از توافق هسته ای، تهران: مرکز مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۹۷.
- سازمان همکاری اقتصادی (کتاب سبز)، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، ۱۳۷۷.
- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال، منطقه گرایی و رژیم‌های بین‌المللی، تهران: مخاطب، ۱۳۹۳.
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال، نظریه ها و فرانظریه ها در روابط بین الملل، تهران: مخاطب، ۱۳۹۴.
- دوئرتی، جیمز و فالتزگراف، رابرت، نظریه های متعارض در روابط بین الملل، مترجمان: وحید بزرگی و علیرضا طیب، تهران: نشر قومس، ۱۳۸۴.
- روزنامه اطلاعات، ویژه نامه آغاز دومین دهه فعالیت سازمان همکاری برای عمران منطقه ای، آرشیو روزنامه اطلاعات، شماره ۱۴۴۶۲، ۳۰ تیر ۱۳۵۳، صص ۴۵-۹.
- سلیمان پور، هادی و دامن پاک جامی، مرتضی، "نقش چندجانبه گرایی و ترتیبات تحاری منطقه ای در پیشبرد دیپلماسی اقتصادی ایران"، فصلنامه مطالعات اوراسیای مرکزی، سال دوم، شماره 3، (زمستان و بهار ۸۸-۱۳۸۷)، صص 96-77.
- عباسی اشلقی، مجید و دامن پاک جامی، مرتضی، "سازمان همکاری اقتصادی (اکو): بیست سال پس از گسترش"، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، شماره ۸۴،( زمستان ۱۳۹۲)، صص ۱۰۰-۶۳.
- قوام، عبدالعلی، اصول سیاست خارجی و روابط بین‌الملل، تهران: سمت، ۱۳۷۰.
- کولایی، الهه و مودب، حسین، سازمان همکاری اقتصادی(اکو): دستاوردها و چشم اندازها، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1388.
- لینکلیتر، اندرو، نوواقع گرایی، نظریه انتقادی و مکتب برسازی: مفاهیم اساسی در روابط بین الملل، ترجچمه علیرضا طیب، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1393.
- مصفا، نسرین، راهنمای سازمان ملل متحد(3)،تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۸۸.
- "محکومیت ایران در پرونده سوآپ"، روزنامه ایران، ۲۷ و ۲۸ خرداد ۱۳۹۳.
- مینایی، احمد، مصاحبه با روزنامه اطلاعات، آرشیو روزنامه اطلاعات، ۳۰ تیر ۱۳۵۳.
- هانکی، هینر، رولوف ، راند و رولاند، یورگن، میان منطقه گرایی و روابط بین الملل، ترجمه الهه کولایی و محمد کاظم شجاعی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۹۲.
- A Handbook of ECO Basic Documents, Tehran: ECO Secretariat, 1997.
- Annual Economic Reports of ECO for 2002, 2013 and 2022, Tehran: ECO Secretariat.
- Documents and Proceedings of the 16thSummit of ECO, Retrieved 25 January 2024 from https://eco.int/16th-eco-summit-november-9-2023-tashkent/.
- ECO Statistical Report, Tehran: ECO Secretariat, 2013.
- ECO Vision 2015 & 2025, Retrieved 13 January from https://eco.int/basic-documents.
- Fawcett, Louise, The History and Concept of Regionalism, NU-CRIS Working Papers No. W-2013/5, United Nations University Institute on Comparative Regional Integration Studies, Available at: www.cris.unu.edu.
- General Agreement on Tariffs and Trade 1994, Available at: https://www.wto.org/english/docs_e/legal_e/06-gatt.doc, Retrieved 8 February 2024, from:https://www.wto.org/search/search_e.aspx?search=basic&searchText=GATT+1994&method=pagination&pag=0&roles=%2Cpublic%2C.
- Regional Trade Agreements, Retrieved 5 January 2024, from: https://www.wto.org/english/tratop_e/region_e/region_e.htm.
- Report of the 27th Meeting of COM and Shusha Declaration, October 2023, Retried 24 December 2023 from: https://eco.int/27th-meeting-of-the-eco-council-of-ministers-com-october-10-2023-shusha-azerbaijan/.
- Scatt, James, What is Multilateralism?, Retrieved 25 January 2024 from: https://www.britannica.com/topic/multilateralism.
- Status of ECO’s External Relations, MOUs/Agreements with International and Regional Organizations and agencies, Updated December 2023, Retrieved 13 December from https://eco.int/memoranda-of-understanding-mou.
- Summary Records of the 16th Summit of ECO, Retrieved 26 January 2024 from: https://eco.int/16th-eco-summit-november-9-2023-tashkent/.
- Summit Communiqués and Declarations (1992-2005), Tehran: ECO Secretariat, revised in May 2006.
- UNCTAD Handbook Statistics, 17 December 2013, retrieved 4 February 2024, from: https://unctad.org/publication/unctad-handbook-statistics-2013.
- United Nations Charter, San Francisco: UN, 1945, retrieved 11 January 2024, from: https://treaties.un.org/doc/publication/ctc/uncharter.pdf.
- Working Paper of Trade and Investment for the 34th RPC Meeting, Document No. ECO/RPC/34/WP/TI, January 2024, retrieved 25 January from: https://eco.int/34th-meeting-of-the-regional-planning-council-rpc-working-papers/.
- Working Paper of Energy, Mineral and Environment for the 34th RPC Meeting, Document No. ECO/RPC/34/WP/EME, January 2024, retrieved 25 January from: https://eco.int/34th-meeting-of-the-regional-planning-council-rpc-working-papers/.