موانع و راهکارهای ایجاد همکاری امنیتی میان ایران و عربستان در خلیج فارس و شاخ آفریقا

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
استادیار روابط بین‌الملل، گروه مطالعات جغرافیای ایران، بنیاد ایران‌شناسی، تهران، ایران.
چکیده
منطقه پرآشوب خلیج فارس و غرب آسیا و نیز شاخ آفریقا به دلیل تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی و بعضاً جنگ‌های طولانی و فرسایشی همواره در برقراری امنیت دچار مخاطره بوده است؛ در حالی که در دنیای امروز، امنیت همچنان یکی از مهمترین کالایی‌هایی است که می‌توان به پشتوانه آن بهره‌مند از ثبات و پیشرفت شد. ایران و عربستان به دو عنوان دو قدرت اصلی حوزه خلیج فارس و قدرت های ذی نفوذ در شاخ آفریقا می‌توانند در زمینه ایجاد امنیت منطقه‌ای نقش محوری ایفا کنند. همکاری‌های امنیتی ایران و عربستان می‌تواند بر جنبه‌های مختلفی از حوزه کشتیرانی، انرژی و مبارزه با قاچاق کالا گرفته تا همکاری درباره مناطق نفوذ گسترش داشته باشد. با این اوصاف این پرسش اساسی مطرح می‌گردد که چالش‌ها و موانع همکاری امنیتی میان ایران و عربستان در خلیج فارس و شاخ آفریقا چیست؟ پاسخ موقت به این پرسش بدین شرح است:‌ بازیگری ایالات متحده آمریکا در خلیج فارس، عدم فهم مشترک در خصوص مسائل امنیتی، اختلاف نظرهای ژئوپلتیکی و اختلاف های فرهنگی- مذهبی و عدم تفاهم بر سر منطقه نفوذ، چالش‌ها و موانع همکاری امنیتی ایران و عربستان در خلیج فارس و شاخ آفریقا هستند. روش پژوهش در این مقاله به صورت توصیفی تحلیلی است و به منظور گردآوردی داده‌ها و اطلاعات از منابع کتابخانه ای و اینترنتی استفاده شده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، تهدیدزدایی از اسلام شیعی و مقابله با ایران هراسی،‌ همکاری‌های فنی و اقتصادی و پیدا کردن چهارچوبی برای همکاری درباره مسائل مناطق پیرامونی می‌تواند به عنوان راهکارهایی به منظور تحقق همکاری امنیتی میان ایران و عربستان مدنظر قرار گیرد.

منطقه پرآشوب خلیج فارس و غرب آسیا و نیز شاخ آفریقا به دلیل تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی و بعضاً جنگ‌های طولانی و فرسایشی همواره در برقراری امنیت دچار مخاطره بوده است؛ در حالی که در دنیای امروز، امنیت همچنان یکی از مهمترین کالایی‌هایی است که می‌توان به پشتوانه آن بهره‌مند از ثبات و پیشرفت شد. ایران و عربستان به دو عنوان دو قدرت اصلی حوزه خلیج فارس و قدرت های ذی نفوذ در شاخ آفریقا می‌توانند در زمینه ایجاد امنیت منطقه‌ای نقش محوری ایفا کنند. همکاری‌های امنیتی ایران و عربستان می‌تواند بر جنبه‌های مختلفی از حوزه کشتیرانی، انرژی و مبارزه با قاچاق کالا گرفته تا همکاری درباره مناطق نفوذ گسترش داشته باشد. با این اوصاف این پرسش اساسی مطرح می‌گردد که چالش‌ها و موانع همکاری امنیتی میان ایران و عربستان در خلیج فارس و شاخ آفریقا چیست؟ پاسخ موقت به این پرسش بدین شرح است:‌ بازیگری ایالات متحده آمریکا در خلیج فارس، عدم فهم مشترک در خصوص مسائل امنیتی، اختلاف نظرهای ژئوپلتیکی و اختلاف های فرهنگی- مذهبی و عدم تفاهم بر سر منطقه نفوذ، چالش‌ها و موانع همکاری امنیتی ایران و عربستان در خلیج فارس و شاخ آفریقا هستند. روش پژوهش در این مقاله به صورت توصیفی تحلیلی است و به منظور گردآوردی داده‌ها و اطلاعات از منابع کتابخانه ای و اینترنتی استفاده شده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، تهدیدزدایی از اسلام شیعی و مقابله با ایران هراسی،‌ همکاری‌های فنی و اقتصادی و پیدا کردن چهارچوبی برای همکاری درباره مسائل مناطق پیرامونی می‌تواند به عنوان راهکارهایی به منظور تحقق همکاری امنیتی میان ایران و عربستان مدنظر قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


منابع:‌
الف: فارسی
- ایمانی، همت؛ دیلمقانی، فرشید و روشنی، حدیث. (1397). رهیافت چندجانبه‌گرایی؛ رویکردی کارآمد برای مبارزه با تروریسم در جهان اسلام (با تاکید بر همکاری ایران، ترکیه، مصر و عربستان). مطالعات سیاسی جهان اسلام. دوره 7. شماره 26. صص87-114.
- پاک نیا،‌ مهدی (1398). تغییر جایگاه غرب آسیا در اسناد راهبردی آمریکا و پیامدهای آن بر امنیت ملی ایران. تهران: دفتر مطالعات سیاسی معاونت پژوهش های سیاسی و حقوقی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
- جمشیدی، محسن؛ صدیق، میر ابراهیم و بسطامی، محمود. (1400). استراتژی دو قدرت بزرگ منطقه ای (جمهوری اسلامی و عربستان سعودی) در حوزه سیاست گذاری خارجی و تروریسم در منطقه تحت نفوذ خود. فصلنامه علمی مطالعات بیداری اسلامی. سال دهم. بهار 1400. شماره 19. صص 77-101.
- حافظ نیا، محمدرضا و ربیعی، حسین (1392). نقش استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز. تهران: انتشارات سمت.
- حقیقت‌شناس‌کماچالی، علی؛ فرجی‌راد، عبدالرضا و قربانی‌نژاد، ‌ریباز. (1400). تاثیر تحولات ژئوپلتیک کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس با محوریت عربستان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی. پژوهش های روابط بین الملل. دوره 11. شماره 42. صص 286-305.
- درج، حمید و عباسی، مجید. (1399). تقابل جویی عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران در صحنه سیاست عراق (2018-2003). مطالعات سیاسی جهان اسلام. دوره 9. شماره 33. صص 51-76.
- درج، حمید و نورانی بنام، کاظم. (1400). عربستان سعودی و بکارگیری سیاست کنترل و مهار ایران در بحرین. پژوهش‎ های جغرافیای سیاسی. دوره 6. شماره 4. صص 66-92.
- دهشیری، محمدرضا و حسینی، ‌سید‌محمد‌حسین (1394). ژئوپلیتیک منطقه و روابط ایران و عربستان. روابط خارجی. دوره 8. شماره 29. صص 143-111.
-دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1390). واقع گرایی نوکلاسیک و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه سیاست خارجی. سال بیست و پنجم. شماره 2. صص 294-275.
- ذاکر اصفهانی، علیرضا (1381). ایران و بازیگران جنگ ظفار. مجله زمانه. سال اول. شماره 2. صص 29-24.
- زارعی دارامرودی، هوشمند؛ محمدی،حمیدرضا و عزیززاده طسوج، محسن. (1401). تحلیل ژئوپلیتیک الگوهای رفتاری مبتنی بر تنازع و تعامل در روابط ایران و عربستان سعودی. مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام. دوره 4. شماره 12. صص 83-106.
- شفیعی،‌ نوذر (1402). ابتکار امنیت جهانی و صلح توسعه ای: تحلیلی بر میانجیگری چین بین ایران و عربستان. فصلنامه غرب آسیا. سال اول. شماره اول. 21-7.
- شکوهی، سعید. (1395). نقش برداشت های نخبگان در تنش میان ایران و عربستان سعودی. سیاست جهانی. دوره 5. شماره 4. صص 63-39.
- شمس الدین نژاد، مجید؛ شیرزاد نشلی، حمیدرضا و داوند محمد. (1401). عربستان سعودی و مخاطرات مرزی جمهوری اسلامی ایران با پاکستان. دوره 15. شماره 57. صص 67-45.
- عباسی، مجید و عسکری، نصراله (1402). تأثیر عامل هویت بر روابط ایران و عربستان سعودی پس از پیروزی انقلاب اسلامی. جامعه شناسی سیاسی انقلاب اسلامی. دوره 4، شماره 4. 211-189.
- عیسی آبادی، ابوالفضل و شاه قلعه، صفی اله (1392). ژئوپلتیک ایران و تاثیر آن بر قاچاق کالا. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. دوره 28. شماره 2. صص 68-49.
- قاسمیان، روح الله؛ سیمبر، رضا و جانسیز، احمد. (1398). بسترهای کشمکش ایران و عربستان سعودی در بحران سوریه. پژوهشنامه انقلاب اسلامی. دوره 9. شماره 30. صص 217-238.
- قدس، ابوالقاسم، ابوالفضلی حسین و عابدی مهدی (1402) تأثیر تضادهای اندیشه‌ای بر شکل‌گیری روابط امنیتی عربستان با ایران. فصلنامه پژوهشهای سیاسی جهان اسلام. 12(۱) . صص ۲۱-۴.
- مقومی، ‌امیررضا؛ فیروزکوهی، مهدی؛ ذوقی‌بارانی، کاظم؛ حسن‌نیا، محمدعلی. (1402). منافع ژئوپلیتیکی بازیگران منطقه‌ای در بحران یمن. مطالعات بنیادین و کاربردی جهان اسلام. سال پنجم. تابستان 1402. شماره 16. صص 163-193.
- هراتی، محمدجواد؛ سلیمانی، رضا و عبادی، عبدالواحد. (1394). بازتاب نظم سیاسی جدید عراق بر روابط دوجانبه ایران و عربستان. سیاست جهانی. دوره 4. شماره 3. صص 194-149.
- هیل، کریستفر (1387). ماهیت متحول سیاست خارجی. ترجمه: علیرضا طیب و وحید بزرگی. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- واعظی، محمود (1386). الگوی آسیایی امنیت انرژی مسیری برای همکاری. دوره 15. بهار 1386. شماره 43. صص 32-15.
ب: انگلیسی
-Ahmed, Z. S., & Akbarzadeh, S. (2020). Pakistan caught between Iran and Saudi Arabia. Contemporary South Asia, 28(3), 336-350.‌
-Ali, S. (2017). Security dilemma or geopolitics: Iranian-Saudi security policies in the Middle East. Budimpešta: Central European University.‌
-Fraihat, I. (2020). Iran and Saudi Arabia: Taming a Chaotic Conflict. Edinburgh University Press.‌
Ghoble, V. T. (2019). Saudi Arabia–Iran Contention and the Role of Foreign Actors. Strategic Analysis, 43(1), 42-53.‌
-Hiro, D. (2019). Cold War in the Islamic World: Saudi Arabia, Iran and the struggle for supremacy. Oxford University Press.‌
-Keynoush, B. (2016). Saudi Arabia and Iran: Friends Or Foes?. New York: Palgrave Macmillan.‌
- Litvak, M. (2017). Iran and Saudi Arabia: Religious and Strategic Rivalry. National Security Studies Center, Mideast Security and Policy Studies, (133).‌ 49-54.
-Mabon, S. (2023). The Struggle for Supremacy in the Middle East. Cambridge University Press.‌
-Meibauer, G. (2023). Neorealism, neoclassical realism and the problem (s) of history. International Relations, 37(2), 348-369.‌
-Mononen, J. (2009). War or Peace for Finland? Neoclassical Realist Case Study of Finnish Foreign Policy in the Context of the Anti-Bolshevik Intervention in Russia 1918–1920 (Master's thesis).
-Rathbun, B. (2008). A rose by any other name: Neoclassical realism as the logical and necessary extension of structural realism. Security Studies, 17(2), 294-321.‌
-Rezaei, F., & Rezaei, F. (2019). Iran and Saudi Arabia: The Struggle for Regional Hegemony and Islamic Primacy. Iran’s Foreign Policy After the Nuclear Agreement: Politics of Normalizers and Traditionalists, 163-187.‌
-Rose, G. (1998). Neoclassical realism and theories of foreign policy. World politics, 51(1). 144-172.
-Royle, S., & Mabon, S. (2022). Iraq and the evolution of Saudi–Iranian relations. In Saudi Arabia and Iran (pp. 96-117). Manchester University Press.‌
-Taliaferro, J. W. (2000). Security seeking under anarchy: Defensive realism revisited. International security, 25(3), 128-161.‌
-Więcławski, J. (2017). Neoclassical realism and the crisis of the realist paradigm in contemporary international relations. Myśl Ekonomiczna i Polityczna, 2(57), 192-219.‌
ج: منابع آنلاین
ایسنا (18 اسفند 1378). گفت و گوهای وزرای نفت ایران و عربستان. قابل دسترس در: https://www.isna.ir/news/7812-00993 بازبینی در: 20 خرداد 1403.
ایسنا (29 فروردین 1380). موافقت‌نامه‌ی امنیتی میان ایران وعربستان، امضا شد . قابل دسترس در: https://www.isna.ir/news/8001-01875 بازبینی در: 20 خرداد 1403.
ایسنا (20 مرداد 1381). سعود الفیصل: ایران، اعضای القاعده را به عربستان تحویل داد. قابل دسترس در: https://www.isna.ir/news/8105-04998 بازبینی در: 20 خرداد 1403.
ایسنا (22 مهر 1402). اعلام آمادگی عربستان برای تعریف پروژه‌های مشترک اقتصادی با ایران. قابل دسترس در: https://www.isna.ir/news/1402072215487 بازبینی در: 20 خرداد 1403.