اسلام گرایی در تونس، ماهیت و چشم انداز آینده

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استادیار علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس
2 استادیار علوم سیاسی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اراک، اراک، ایران
چکیده
ادبیات سیاسی اسلام‌گرایی در تونس که از بطن سنت فکری اخوان المسلمین سربرآورده بود، در سیر تکاملی خود، به‌ویژه پس از انقلاب 2011 با تغییراتی مهم روبرو گردید. اسلام‌گرایان میانه‌رو به رهبری حرکه النهضه پس از دوره کوتاهی از حکمرانی در سالهای 2011 تا 2014 به تدریج از سنت فکری اسلام سیاسی انقلابی و ایدئولوژیک فاصله گرفته و به نوعی عملگرایی روی آوردند. پژوهش حاضر با هدف پاسخ به این پرسش انجام شده است که این گذار از اسلام سیاسی انقلابی به سمت عملگرایی را چگونه می‌توان تبیین نمود. داده‌های تحقیق که در چارچوب دیدگاه‌های معرفت‌شناسانه مکینتایر تحلیل شده است، نشان می‌دهد که این چرخش فکری صرفا یک تاکتیک سیاسی نبوده، بلکه حکایت از وقوع یک بحران معرفت‌شناختی در خوانش رهبران النهضه از سنت فکری اخوانی دارد. آنان در مواجهه با مجموعه در هم‌تنیده‌ای از بحران‌های جامعه تونس، دریافته بودند که دیگر نمی‌توان با تکیه بر اصول و باورهای گذشته راه‌حلی برای پیشرفت ارائه نمود، بلکه به منظور رفع نارسایی‌های موجود باید ارزیابی مجددی از سنت فکری اسلامی صورت پذیرد. صورتبندی مجدد آنان از سنت اسلامی به جای آن که مبتنی بر امکانات درون سنت باشد، بیشتر در جهت فاصله گرفتن از اصول و معیارهای سنت و در جهت گرایش به پراگماتیسم و نوعی واقع‌گرایی سیاسی بوده است. این امر نشان می‌دهد که اسلام‌گرایان برای حل بحران‌های جامعه خود، مجهز به ابزارهای تحلیلی و فکری لازم نبوده و به‌همین جهت، نتوانسته‌اند بر اساس معیارهای درون سنت اسلامی اندیشه‌ای نظام‌مند و منسجم برای تحقق الگویی موفق از حکمرانی اسلامی ارائه نمایند. آنان در صورتی خواهند توانست در آینده جامعه تونس نقشی داشته باشند که خود را به ابزارهای تحلیلی ـ فکری لازم در مواجهه با مسائل نوظهور مجهز سازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. Abdelmoula, Ezzeddine (2019), “Beyond Ideology: Transformation of Political Islam in Tunisia After the Arab Spring,” in Transformation of Political Islam in a Changing Regional Order, ed. Mohammad Affan, Istanbul: Al-Sharq Forum Book, p.15–38.
2. Ahmadi, Hamid; Ramezani, Zahara (2023) «Elal gerayesh eslamgarayi tonis be sekolarism seyasi ba takid bar al-nehzah», faslnameh elmi motaleat khavarmianeh, 30(113) p. 39 – 55 [in Persian]
3. Alani, Aliyeh, (2017) Eslamgarayan Tonis az moarezeh ta hokomat: pedayesh, hokomat, ofoghhaye pishroo, tarjmeh mohammad arabshahi, tehran, vezart kharejeh [in Persian]
4. Al-Dhawadi, Mahmoud, (1997) «fi mohaddat al-hoveyah va eshkaliyateha: al-mojtama al-tonisi al-hadis nemoozajaa», al-mostaghbal alarbi, 19(3) [in Arabic]
5. Ben Slimane, Faten (2021), 10 Years After, Was Tunisia’s Democratization Successful? ISCTE, Institute Universitario De Lisboa.
6. Borja, Franswa (2018) Eslam Siyasi; negahi be tarikh va andisheh harakat al-nehzah tonis, tarjomeh seyede hadi khosroshaii, qom: boostan ketab [in Persian]
7. Boroumand A’lam, Abbas(2013), barresi tatbighi jonbeshhaye eslami aljazayer va tonis (tabar andisheyi va degargoni tarikhi), tehran: pajooheshkadehe tarikh eslam [in Persian]
8. Boubekeur, Amel (2016), ‘Islamists, Secularists and Old Regime Elites in Tunisia: Bargained Competition’, Mediterranean Politics 21(1) P. 107–127.
9. Davarpanah, Afshin (2016) «sekolarism tonesi ya vaghe gerayi seyasi», mahnameh mehrnameh, 48 [in Persian]
10. Eskandari, Mahdi(2016), al-nehzah tonis; az harakat ta hezb, andishkadeh rahbordi tabyin [in Persian]
11. Feirahi, Davood (2016) «jodayi davat az dolat» mahnameh mehrnameh, 7(48) [in Persian]
12. Fawzi, Yahya; Hashemi, SeyedAbbas (2013) «jaryanhaye salafi dar tonis va rahbordhaye jaryan eslamgaraye al-nehzah» motaleat rahbordi jahan eslam, 14(56), p. 111-136 [in Persian]
13. Ghannouchi, Rashed (2002) azadihaye omoomi dar hokoomat eslami, tarjomeh hoseyn saberi, tehran: entesharat elmi farhangi [in Persian]
14. Ghannouchi, Rashed (2010). rashod al-ghanooshi va jonbesh eslami tonis (zendeginameh khodnevesht), tarjmeh moslem arihi, maryam heydari va hosain abbasi. pegah howzeh, 298 [in Persian]
15. Ghannouchi, Rashed (2013) rah hal demokratik baraye jonbeshhaye eslami, tarjmeh seydhadi khosroshaii, qom: boostan ketab [in Persian]
16. Al-Ghannouchi, Rashed (1978) «men jadid...nahno va al-gharb" majaleh al-marafah, beyroot, 10 [in Arabic]
17. Al- Ghannouchi, Rashed (1993). Al- horeyat al-amah fi al-dolah al-eslamiyah. beyroot: markaz al-derasat al-vahat al-arabiyah.[in Arabic]
18. Al- Ghannouchi, Rashed (1999). mogharebat fi al-elmaniyah va al-mojtama al-madani. Al-markaz al-magharebi lelbahs va al-tarjomah. [in Arabic]
19. Al- Ghannouchi, Rashed (2014) «Al-nehzah anghazat al-tajrobah al-dimoghratiyah fi tonis», available in: https://www.alquds.co.uk [in Arabic]
20. Al- Ghannouchi, Rashed (2016), eghtarabat lahzah al-feragh beyni va beyn al-ekhvan al-moslemin, al-hayat al-jadid, 15 may [in Arabic]
21. Al- Ghannouchi, Rashed, Al-Torabi, Hasan (1980) al-harakah al-eslamiyah va al-tahdis, beyroot, dar al-jeyl [in Arabic]
22. Group of Researchers (2011) men ghabzah ben ali ela sawrah yasamin: al-eslam alsyasi fi tonis», dobey, markaz al-mesbar le al-derasat va al-bihos [in Arabic]
23. Ibrahim, Mohammad et al. (1385). Jonbesh eslami tonis, tarjmeh javad asgari. tehran: moaseseh motaleat andishesazan noor. [in Persian]
24. Macintyre, Alasdire, (1977), "Epistemological Crisis, Dramatic Narrative And The Philosophy Of Sicence", The Monist. Oxford University Press, Vol. 60, No. 4
25. Macintyre, Alasdire, (1988), Whose Justice? Which Rationality?, First Published, London, Duckworth
26. Mahmoudi, Mortaza (1398) barresi tahavolat va tatavorat nazari va amali jonbesh al-nehzah tonis, payan nameh karshenasi arshad, tehran: daneshgah shahid beheshti [in Persian]
27. Marwa, Mahmoud (2016) rashed al-ghanooshi....gharar al-kharif al-omor, al-akhbar, 2893 [in Arabic]
28. Mirali, MohammadAli(2018) andishe seyasi rashed al-ghanooshi va tasir an bar tahavolat seysi tonis, seyasat motaaliyeh, 6(22) p. 148-169 [in Persian]
29. Nabawi, Seyed Abd al-Amir (2016) tajdidnazar al-nehzah; aghaz yek marhaleh tarikhi dar hayat eslamgarayi, pajooheshkadeh motaleat esterategic khavarmiyaneh [in Persian]
30. Netterstrøm, Kasper Ly (2015), ‘The Islamists Compromise in Tunisia’, Journal of Democracy 26/4, P. 110–124.
31. Redissi, Hamdi (2014). "the Decline of Politlcal Islam's Legitimacy; The Tunisian Case", Philisophy and Social Criticism, Vol. 40 (4-5)
32. Sardarnia, Khalilallah; Amouei, Reza (2016) bohran mashrueiat va nakaramadi va nakami eslamgarayan al-nehzah dar tonis, faslnameh motaleat seyasi jahan eslam, 5(18) p. 139-159 [in Persian]
33. Sekhavati, Nasrollah (2010) jonbeshhaeye eslami moaser shomal afrigha, qom: entesharat bagherololom [in Persian]
34. Seyyedahmadi, Mohammad(2022) barresi roykardha va tahavolat andisheh al-nehzah tonis az jonbesh ta dolat, faslnameh pajooheshhaye seyasi jahan eslam, 12(3), p.191-226 [in Persian]
35. Stefano.M, Torelli, et.al. (2012). “Salafism in Tunisia and Opportunities for Democratization”, Middle East Policy, Vol. XIX, No.4.